Kakam hakda hesretli poema
Ýadymda.. Yssydy,
Jokrama yssy.
Howur berip durdy,
Ak çägäň üsti.
Ýerbendiň çöllügi,
Daşlynyň oýy.
Otuz ýedinji ýyl,
Awgustyň aýy.
Ýöne kär edermi
Yssydyr howur
Dokuz ýaş eliňde
Nähili döwür!
Dokuz ýaşyň içi
Nähili döwür!
Diňe indiden soň
Başlanýar ömür
Görjegiň öňüňde
Alnyňda baagtyň
Oýnajak pursatyň
Ýaýnajak wagtyň
Aladadan bizar
Ünjüden halas
Bir höwürtgäň-öýüň
Birisi-klas
Şol klasa girip
Gözümiz açdyk
Hem-de ýarym açkak
Syýasylaşdyk
Atamyzdan aňry
Arkalarmyzy
Bilmänkäk bilýärdik
Narkomlarmyzy
Şeýdip allanäme
Ýaýnaýan wagtyň
Birden şol yssy gün
Ýatypdy bagtyň
2
...Senden ýüzüni sowýar
Düýn-öňňunky dostlaryň
Sebäbi näme,
Sebäbi – kakaň “halkyň duşmany...”
Dostlaň ornunda bolsaň,
Halamazdyň özüňem
Duşmanyň ogly bilen
Oýnap salamlaşmany.
Ýöne welin, adamlar,
Bir oýlanyň ahyryn-
Bilýäňiz-ä kakamy-
O nähili duşmanmyş?!
Gatyşdyrmaň adamlaň
Garasyny, agyny,
Bilýäňiz-ä kakamy-
O nähili duşmanmyş?!
Käri-hä çopan onuň,
Elipdenem şermende,
Aýak yzy siňendir
Bu çarwaýy Ýerbende.
Sährada selpäp ýören
Siziň ýaly bir bende.
Aýdyň ahyr, adamlar-
O nähili duşmanmyş?!
Ýedi baş jan ýerleşýär
Gara öýüň içinde
Ýüki bir düýä sygýar
Oýdan-oýa göçende
Garynjany ynjytmadyk
Bolsa hiç bir haçanda
O nähili duşmanmyş?!
O nähili duşmanmyş?!
Iliň öňüne çykyp,
Geplemegi bilmese,
Iki sözüň başyny
Seplemegi bilmese,
Töweregne jemende
Toplamagy bilmese,
O nähili duşmanmyş?!
O nähili duşmanmyş?!
Egri taýakdan başga
Ýaragy ýok halyna,
Arta-süýşe döwleti
Çöregi ýok halyna,
Aýdyň ahyr adamlar,
O nähili duşmanmyş?!
Kagyza barmak basyp,
Çekýän bolsa goluny,
Mal yzynda geçirýän
Bolsa arly gyşyny
Özi sanap bilemse
Köpügini, puluny
Aýdyň ahyr adamlar,
O nähili duşmanmyş?!
Kyrk üç ýaşap,
Kagyzdyr galam tutmadyk adam,
Doglan oýundan aňra
Gözi ýetmedik adam.
Ynsabyny hiç zada
Hergiz satmadyk adam
O nähili duşmanmyş?!
O nähili duşmanmyş?!
3.
Öýde aglamaga meniň hakym ýok
Erkek adamlara aglamak aýyp
Öýde däl-de, çola çykyp aglaýan,
“Men duşmanyň ogly dälä ahyr” diýip
Başyndan inen bu betbagtlygyň
Hesretini göterip çaga ýürekde
Mekdebe barybam aýdym aýtmaly
Şat durmuşdyr bagtly çagalyk hakda
Ýyllar geeçip barýar egniňden basyp
Kek-kem ýitip barýar öz kakaň keşbi
Mekdebe gelibem diwar gazýete
Serdary taryplap ýazmaly goşgy
Dogrusy, menentek goşgyny ýazman
Ýöne ýazmaklygy göwne beslälim
Duýýardym: murtyny çala ýylgyrdyp
Maňa serdýärdi ýoldaş Stalin
Hawa, ol beýleki partalara däl
Bakýardy hut meniň özüme bakan
Meger, bir zat diýjek ýalydy
Ýa-da ýagdaýymy aňyp durmykan?
Dagy näme?
Elbet, bilip durandyr
Gat-gat diwarlara duwlanan Serdar
Daşlynyň oýunda bolýan zatdanam
Gürrüňi ýok, habardardyr habardar!
Gün bolup çoýany üçinde özgelere däl
Dogry maňa bakan aýlap ol nazar,
Meger, soraýandyr: “Sen näme üçin
Gaýgyly görünýäň, eý, Berdinazar?”
Muňa näme diýip jogap bereýin?
Gynasada gursakdaky agyry,
Onuň saýasynda “bagtly çagakaň”
“Derdim agyr” diýip bolmaz ahyry!
Ajap zamanada, gözel durmuşda
Gaýgy gam nireden ýadyňa düşýär.
Dokuz ýaşyňdakaň kakaňdan aýran
Beýik serdar seň güýjüňe güýç goşýar...
4.
Obadaşym bardy
Işi rowana
Ne döw çaldy, bilmen
Taňry gargana...
Bir özi obanyň
Başlygy hany
Agzyna tutuplar
Berýäler nany
Aýdan sözi kanun
Diýeni perman
Kän ýyllaap ýaşady
Bir sowal bermän.
Demi dag ýarýardy
Işi rowana.
Bilmen, ned döw çaldy
Taňry gargana.
Işden aýyrdylar-
Işi gaýtdy:
Ilki-hä aýaly
Dünýeden gaýtdy
Soň ogludyr gyzy
Uçrady bela
Yryldy döwleti
Yrandy gala
Agzynda-ha alla,
Dilinde-toba
Gynandy jemagat,
Gynandy oba.
Geňirgendim özümem
Günleriň bir gününde
Garaşmankam, ol adam
Geleninde ýaanyma.
Hany öňki gedemlik
Hany öňki howala?
Nebsim agyrdy gitdi
Pukara myhmanyma.
Şunça ýylyň içinde
Gapymyzdan gelmändi
Soramandy halymy
Habar hatyr almandy
Bu gün bolsa başegip
Özi geldi ýanyma,
Nebsim agyrdy gitdi
Perişan myhmanyma.
Öňünde duz-nan goýdum
Içdi goýan çaýymy
Sorady saglymy
Hem synlady jaýymy.
Agras-agras dem aldy
Ýuwdundy yz-yzyna
Düşünmedim nämüçin
Agram salýar özüne.
Ýene-de bir ýudundy
Ahyr özüme bakan
Kynlyk bilen öwrüldi
Bir naýynjar nazary...
Diýidi: “Seniň öňüňde
Geçilmejek günäm bar:
Şugullanyň biri men
Kakaň Hudaýnazary.
Haýyş edýän, ýalbarýan-
Başga hiç zat sorama
Ur disemä urmarsyň
Tüýkür ýöne ýüzüme.
Eger başaryp bilseň
“Şol günäni geçdim” diý
Dogry bak-da gözüme.
Başşga hiç zat diýmedi
Bakdy maňa ejizläp
Bakdy
Atam ojagyn
Ýetim goýan o jellat.
Otyr ine gaşymda
Otyr boýnuny sallap.
Balaja bäş çagany
Ýetim goýan o jellat!
Ömrüň soňky çägine
Eden günäsin jemläp,
Indi ötünç soraýar
O peläket,
O jellat.
5.
Onuň aýdanlary birbada däl-de
Kem-kemden,
kem-kemden
aňyma ornap
Sarsdyrdy süňňümi, duýgularymy
Aklymy iň gödek güýç bilen oýnap
Depämden urlan dek doňdum bir salym
Özümi elime alyplar bilmän
Ahyrym agralan başym galdyryp:
“näme üçin beýtdiň?..” diýenim bilýän.
Ol dymýardy. Emma dymmak jogap däl.
Jogap almalydym sowalyma men.
Bir salymdan soň şol sorag bilen
Ýene-de ýüzlendi o zalyma men.
Gözlermiň üýtgän bolmagy mümkin
Onuň sussun basdy, garaz, nazarym.
Uludan dem alyp seslendi ahyr:
“Bir häsýeti bardy Hudaýnazaryň...”
Ol şeýle diýenspoň başyn galdyryp
Maňa göz astyndan müýnürgäp bakdy:
“Özi garamaýak çopan halyna
Boýnyýogynyrakdy – başam dim-dikdi.
Özüniň kimdigin unnudaýýardy,
Diýýän gepi boýy ýaly belentdi.
Taaňra-da baş egmez buýsanjy bardy,
Şol buýsanjam bendäň başyna ýetdi.
Ine saňa gerek bolsa pelsepe,
Ine saňa gerek bolsa bahana
Diýmek öz buýsanjyň, öz kelläň bilen
Geläýmeli däl eken-dä jahana?!.
Ýok men ol adamyň aýdan sözünden
Özümçe çykardym has çeýe many.
Ol diýýärdi: “Inim, meniň öňümde
Başarmady kakaň başyn egmäni.”
Baş egmegi menem halamaýaryn.
Adamy men şu ýörelgäň, şu ugruň.
Maňa miras galanyna şatdyryn,
Kakam, seniň şol buýsançly Ruhuň!
6
Bir gün ony şzüm öýe çagyrdym.
Gepledesim geldi has ine-gan
Iýdi, içdi dura-bara açyldy...
Hem gürläp başlady ylla bir dana.
Ol diýdi: “Özüni beýgeltmek üçin
Ýykmalydyr adam özünden beýgi.?
Emma bu peläket pelsepesine
Hawa diýjek däldi mendäki beýni.
Diýdim: “Adam ýykyp beýgeljek bolmak
Diňe pes adamyň başarjak işi.”
Gabagyn galdyryp, ajy ýylgyrdy,
Juda ýakymsyzdy onuň ýylgyrşy.
Soň diýdi: “Oýundyr durmuş diýilýän,
Utan – beýikdir-de
Utulan – pesdir!..”
Başyn atdy, aýdanyny tekrarlap
Diýýän dek: “Sen hokga çykarma, besdir!”
Diýdi: “Bir ýüzüňiz bardyr öýderdim,
Haçan edindiňiz ikinji ýüzü?!.”
Diýdi: “Biler bolsaň, ikiýüzli edip
Dünýä indiripdir ýaradan bizi.
Ýeke ýüzli bolup ömür sürmäge,
Diýmek, bize berilmändir ygtyýar.
Iki däl, üç ýüz hem köplük edenok,
Her ýüzüň işlemeli wagty bar..”
Artyk diňlemäge gurbum çatmady.
Ol däl, men utandym diňlän sözümden.
Ýaňky adam alamata öwrülip,
Gitmedi şondan soň meniň gözümden.
Ýöne ol adamy tanamak b ilen
Garaz, özüm üçin bir zatlar açdym.
Üç gezek öňümde dyza çökennsoň,
Haýyşyn bitirdim – günäsin geçdim.
Bu maňa iň agyr düşen zat boldy.
Men özüm özümi gynadym gaty.
Ýöne günäsini geçmänim bilen
Kakam indi direljek däl ahbeti.
7
Elbetde, öleniň gybatyn etmek
Biziň ilimizde halanýan zat däl.
Stalin babatda näme diýsegem,
Ol gökden gaçmady, ol bize ýat däl.
Dirikä biz oňa howandar diýdik,
Indi jellat bilen barabarlaýas.
Mümkin, dogrydyram. Birje geň ýeri –
Biz bu hakda özi ýokka gürleýäs.
Ony tankyt edýäs.
Bu gaty dogry.
Bu mertlik – biz muny az görmeýäris.
Ýöne otuz ýyllap dymym gelenmiz
Üçin özümizi ýazgarmaýarys!
Serdar baryp ýatan zabun bolsa-da
Bolsa-da bir özi her näçe zalym,
Halk halklygyn etse ony boýnundan
Düşürip biljegi mälimm? Mälim!
Başlyk bolsun, söbük bolsun, dirikä
Biz özüne aýdyp bilmesek aýbyn,
Onda bu zat – hemmämiziň günämiz,
Seniňem, onuňam, meniňem aýbym!
Meniň günäsini geçen şugulçym
Oba uzak ýyllar boldy baştutan.
Stalindi iki sözüniň biri,
Beýleki, ikinji sözi-de: Watan
Ulynyň, kiçiniň dilinde bolsa
Gaýtalanyň ýaňky kişiň öz ady,
“Oba Stalini”diýýärdi kimler,
Kim diýýärdi: “Staliniň zürýady”
Staline, onuň “zürýatlaryna”
Eneden atadan beter ynandyk.
Diýýän bu gün:
--gözüň aýdyň jemagat,
Gözüň aýdyň, biz ahyry oýandyk!
Öz-özüňe baha bermek ýagşy däl.
Bilemok: biz biakylmy, akylly.
Ýöne bir ýagdaýy aýdyp bilerin-
Diýduk özümizi adam şekilli.
Bu – uly zazt,
Kiçi-girim zat däl bu:
Duýduk özümiziň mertebämizi.
Goýduk – adamyny Taňry edinip,
Üç bükülip, ony magtamamzy.
Bil bükmegi halamandym hiç haçan,
Men adamy şu ýörelgäň, şu ugruň.
Maňa miras galanyna şatdyryn
Kakam, seniň şol buýsançly Ruhuň.
8.
Ýerbendiň çöllügi,
Daşlynyň oýy.
Otuz ýedinji ýyl,
Awgustyň aýy.
Yssydy, ýadymda,
Ýadymda bary.
Ýarym asyr geçdi
Ol günden bäri.
Ine elimde dur
Elýaly kagyz.
Üns hem bermersiňiz
Okamankaňyz.
Bäş-alty setirde
Ýerleşen hatda
Şeýleräk sözler bar,
Kaka sen hakda:
Günäsi ýok eken
Dynnym hem ýaly.
Hudaýnazar Aňkar
Aklandy doly.
* * *
Gözümizden uçdy dokuz ýaşymda,
Gaýdyň öýün, maşgalasyn görmedi.
Il öňüne düşüp ýören adam däl –
Diňe ili ekläp ýören çarwady.
Berdinazar Hudaýnazarow (Oktýabr, 1988 ý)
#goshgular